Uit Efraïm, hun wortel tegen Amalek

In Richteren 5 heft Debora haar lofzang aan na de overwinning op Jabin, koning van de heidenvolken, en zijn veldmaarschalk Sisera. Deze strijd staat weer symbool voor de strijd tussen het volk van God en van Zijn tegenstander. Het is de aloude strijd tussen Jakob en Ezau.

Deze lofzang is mede daarom van groot belang, omdat de geschiedenis aangehaald wordt door Asaf in Psalm 83. Na de beschrijving van de vijanden, met Edom en Amalek in de hoofdrol, zegt Asaf: Doe met hen als met Midian, als met Sisera, als met Jabin, aan de beek Kison. Richteren 4 en 5 is een machtige geschiedenis van Gods verlossing door de hand van Debora. In mijn boek ga ik uitgebreid op deze prachtige Psalm in.

Uit Efraïm kwamen zij…

Debora is richter in Israël. Zij houdt zitting in het bergland van Efraïm. Barak is afkomstig uit Naftali. Na in de aanhef de heerlijkheid van de ENE, de God van Israël, bezongen te hebben, gaat Debora de bijdrage aan de strijd door de verschillende stammen van Israël langs. We lezen dan in vers 14 (HSV):

Uit Efraïm kwamen zij, hun wortel ligt in Amalek.

De schuingedrukte woorden zijn door de vertalers toegevoegd om er een begrijpelijke en logische zin van te maken. In de grondtekst staat er Uit Efraïm wortel in-Amalek. 

מִנִּי אֶפְרַיִם שָׁרְשָׁם בַּעֲמָלֵק

De SV vertaalt dichter bij het Hebreeuws:

Uit Efraïm was hun wortel tegen Amalek.

Vertalen is keuzes maken en dat is bij dit vers niet gemakkelijk. Dat wordt met name veroorzaakt door het woord sheresh, wat met wortel wordt vertaald. Waarom wordt dit woord hier gebruikt? En vervolgens: in welke relatie staat het tot Amalek? De HSV zegt in Amalek, de SV heeft tegen Amalek. De letter beth voor het woord Amalek is het voorzetsel in, maar kan ook als tegenover gezien worden. De waarde twee symboliseert dan een soort dualisme. De ene tegenover de andere.

Joodse vertalingen

Om niet alle vertalingen langs te gaan, nog twee Joodse vertalingen. De Jewish Study Bible vertaalt met

From Ephraim came they whose roots are in Amalek.

De JSB zegt bij dit vers: “Deze frase is onduidelijk. Daarom moet men de tekstverbetering aannemen die is gebaseerd op de gelijkenis van de Hebreeuwse letters. Stamhoofden (vorsten of prinsen) i.p.v. wortel (שר i.p.v.שרש ) vallei i.p.v. Amalek (עמק i.p.v. עמלק).” Dan zou de betekenis kunnen zijn: Uit Efraïm dalen de vorsten af naar de vallei. Sommige vertalingen hebben dit ook. Niettemin, daarmee zouden we afdoen van de reikwijdte van het Woord.
De Joodse exegeet Rashi (Shlomo Yitzchaki, 1040-1105) kiest een andere weg. De Engelse vertaling op chabad.org luidt: Out of Ephraim, whose root was against Amalek. Rashi tekent daarbij aan: “Out of Ephraim: From Ephraim issued the root שׁוֹרֶשׁ, referring to Joshua the son of Nun (their prince), to subdue Amalek and weaken him by the sword (Ex. 17:13). This verse is connected to the previous one and explains: The Lord dominated the strong for me by establishing Joshua to subdue Amalek.”  In het voorgaande vers wordt gesproken over de geweldigen, de gibborim. Dat woord wordt ook gebruikt in Gen. 6:4 voor de kinderen van de reuzen. Mannen van naam. Zoals ook van Nimrod, de machtige jager voor het gezicht van JHWH, een geweldenaar was ¹⁾. Je moet dus van goede huize komen om dergelijke geweldenaren het hoofd te kunnen bieden.

De wortel tegen Amalek

Jozua, de zoon van Nun, een Efraïmiet, voerde de strijd aan tegen Amalek in de woestijn (Ex. 17). Hij is de wortel, het begin. Rashi spreekt over שׁוֹרֶשׁ, wat verwijst naar shor, stier of os, als teken van kracht en leiderschap. De wav is hier dan een leesmoeder. Het is een al gewonnen strijd, hoewel er nog steeds streden wordt. Net als de Efraïmiet Jozua de strijdmacht aanvoerde tegen Amalek, zo zijn het nu de Efraïmieten die als eerste genoemd worden. Ondanks dat de hoofdmacht van Barak uit de mannen van Naftali en Zebulon bestond. Efraïm, als houder van een deel van het eerstgeboorterecht en hoofd van het latere tienstammenrijk, voert te strijd tegen Amalek, de eerste van de heidenvolken (Num. 24). Debora lijkt hier dus te herinneren aan de eerste keer dat de strijd tegen Amalek gevoerd werd. Dat is de wortel tegen Amalek.

De wortel in Amalek

Het is ook interessant om שָׁרְשָׁ te bezien vanuit de Ancient Hebrew Language. De shin is de afbeelding voor tanden, en heeft dan ook de noties als scherp, drukken, eten, verdelen. De resh is het teken voor het hoofd van een man. Het heeft daarom ook betekenissen als eerste, top, begin. De dubbele shin houden de resh gevangen. Daarom, het is ook de wortel in Amalek. We moeten deze tekst dus niet lezen alsof Efraïm in de weg en het gedachtengoed van Amalek geworteld was. Efraïm streed tégen Amalek. Dat was de wortel, het uitgangspunt, het begin. Vanuit de wortel komt de vrucht – de vrede voort. Efraïm is als het goede zaad dat gestrooid wordt in de akker van Amalek. Efraïm wortelt in Amalek. Het is een ondergrondse, verborgen strijd. Efraïm is als de dubbele shin die de resh, de eerste van deze wereld in de tang heeft ²⁾. Efraïm zal leiden. Want de overste van deze wereld is al geoordeeld (Joh. 16:11). De strijd is nog niet gestreden, maar al wel gewonnen.

Het is geen wonder dat Debora dit loflied zingt! Het galmt tot vandaag de dag na.

 

1) Gibbor wordt ook in positieve zin gebruikt. Niettemin geeft het eerste gebruik van een woord in de Tora wel de richting voor de betekenis aan. 

2) Want Ezechiël 39:2 zegt dat JHWH Gog en zijn menigte zal omwenden en een zeshaak in hen slaan. Zeshaak is een praktische vertaling van שש (= leiden)! Letterlijk: Ik zal u zessen.