dood

Amalek Actueel (3)

In de opsomming van de zonen van Ezau in Genesis 36 krijgt Amalek een opvallende plaats: in het centrum van alle zonen en kleinzonen. Amalek en zijn volk zijn de personificatie van het kwaad. Ik noem ze het uitverkoren volk van de satan, de werkelijke zoon des verderfs onder de volken (Van der Beek, 2002). Bileam noemt hen de eerste onder de volken. En in het bijzonder is hun haat gericht tegen het uitverkoren volk van JHWH. Dat zien we in Exodus 17. Niet voor niets herinneren drie van de 613 geboden in de Tora ons aan Amalek. Herinner je wat Amalek deed…

Haatdragend

Waar komt deze haat van Amalek vandaan? Een midrash vertelt dat toen Ezau oud was geworden, hij zijn kleinzoon Amalek bij zich riep. Hij zei: “Ik ben er niet in geslaagd om Jakob te doden. Nu vertrouw ik aan jou en je nakomelingen de belangrijke opdracht toe om Jakobs nakomelingen te doden. Voer deze opdracht voor mij uit en toon geen genade.” Daarmee geeft deze midrash het verband weer tussen de woede van Ezau en de haat van Amalek. En zo zegt Exodus 17 dat de strijd van JHWH van generatie op generatie is. In elke generatie is Amalek. In het duistere decreet van Haman over de vernietiging van alle Joden. In de inmense onmenselijkheid van de Holocaust. En in de bloedige steekpartijen en slachtingen van onze dagen. Het is dan ook van elke generatie om Amalek aan te wijzen. Want al zijn de Amalekieten als volk niet meer te traceren, de geest van Amalek is springlevend. Amalek is niet maar een etnische groep, het is een archetype van een agressor die in elke generatie zwakken en weerlozen laat lijden.

Doodscultuur

Kimball (2007) schrijft dat een amalekitische cultuur zowel anti-Joods als anti-christelijk is. Het heeft disfunctionele elementen dat overleven op de lange termijn uitsluit. Hij komt tot de volgende kenmerken:

discriminatie van vrouwen
een anti-intellectuele houding
een cultuur waar de dood beter is dan het leven
andere de schuld geven van eigen problemen
gebrek aan algemene beschaving
een disfunctionele cultuur waar mensen opgesloten worden. Anders lopen ze weg.
wreedheid naar dieren
gebrek aan interesse voor de toekomt, veroorzaakt door gebrek aan respect voor het verleden.

Bloeddorstig

Sla de krant open en je treft er Amalek aan. Wat bezielt – of moet ik zeggen: wie bezielt – iemand om drie mensen dood steken? Wie bezielt …? Patterson (2011) haalt in zijn boek A Genealogy of Evil een laatste getuigenis aan van een Hamas zelfmoordterrorist. Zijn boodschap aan de Joden is dat zij een natie zijn die bloed drinkt en dat zij weten dat er geen beter bloed is dan het bloed van Joden. Amalek – volgens een rabbijnse uitleg – betekent Am Lak: een volk dat bloed likt. Jihadisme legitimeert niet alleen het vergieten van Joods bloed, het heiligt het in een ondermijning van het bijbelse gebod om te doden. Vergoten Joods bloed is de godheid van de islam een genoegen. Een cultuur waar de dood beter is dan het leven. Wie bezielt…

Leedvermaak

Wie kan het leed peilen van de nabestaanden van de jongste steekpartij in Halamish. Op de Shabat, de dag van rust en vreugde. “This family has a circumcision celebration this week. How will they rejoice?” vraagt een van de buren zich af. Terwijl een generatie Amalekieten zich verheugd en de wereld zwijgt. Ooit stonden Edomieten te juichen bij de wegvoering van de Joden naar Babel. Zij werkten mee aan de vernietiging van de Tempel (3 Ezra 4:45). De profeet Obadja sprak daarover een krachtige profetie uit. De dag van Edoms leedvermaak tegenover de Dag van JHWH. Het Huis van Jakob en het Huis van Jozef zullen het Huis van Ezau verslinden. Hoelang zou het nog duren?

Want uit Sion zal de wet uitgaan en het woord van JHWH uit Jeruzalem (Micha 4:2).

Van der Beek, 2002. De kring om de Messias. Israël als volk van de lijdende Heer. Zoetermeer, Uitgeverij Meinema.

Patterson, David, 2011. A Genealogy of Evil: Anti-Semitism from Nazism to Islamic Jihad. Cambridge, Cambridge University Press.

Bron foto: Behind the news

Ezau komt uit het veld, dodelijk vermoeid. Als hij ziet dat zijn broer Jakob gekookt heeft, dan wil hij maar één ding: eten. En Jakob, uitgekookt als hij is, wil zijn broer best van het eten geven, maar op voorwaarde dat Ezau zijn eerstgeboorterecht verkoopt. Maar wat ben je dan voor broer? Jakob ziet toch dat Ezau bijna sterft?? Dan geef je hem toch te eten? Wie denkt er op zo’n moment nu aan het eerstgeboorterecht? Is dat je eerste verantwoordelijkheid?

A 29 Eens had Jakob soep gekookt, toen Ezau uit het veld kwam en moe was.

B 30 Toen zei Ezau tegen Jakob: Laat mij toch slurpen van dat rode, dat rode daar, want ik ben moe.

C Daarom gaf men hem de naam Edom.

D 31 Toen zei Jakob: Verkoop mij dan eerst je eerstgeboorterecht.

E 32 Ezau zei: Zie, ik ga toch sterven; wat moet ik dan met het eerstgeboorterecht?

D’ 33 Toen zei Jakob: Zweer het mij eerst. En hij zwoer het hem.

C’ Zo verkocht hij zijn eerstgeboorterecht aan Jakob.

B’ 34 Toen gaf Jakob Ezau brood, met de linzensoep.

A’ Hij at, dronk, stond op en ging weg. Zo verachtte Ezau het eerstgeboorterecht.

(Genesis 25)

Stervend?

Maar wás Ezau stervende, zoals hij zegt? Waarom zei Ezau dat hij stervend is? Er zijn vier aanwijzingen in de Hebreeuwse tekst van het tegendeel.

1. Er staat dat Ezau moe uit het veld kwam. Je kunt ‘moe’ ook vertalen met ‘uitgeput’. Dat is wat anders dan stervend, dus Ezau overdrijft nogal. Het woord עיף ayaph (H5889) wordt geschreven met:

ayin – zien, kennen
jod – werk, aanbidden
pe – blazen, verspreiden *).

Het impliceert dus de gedachte dat werken of aanbidden nutteloos is. Gebakken lucht. Dat is hoe Ezau er tegenaan kijkt. Het werkwoord ayeph (H5888) komt slechts een keer in de Schrift voor. Jeremia 4:31 zegt “Want ik hoor een geluid als van een vrouw in barensnood, benauwdheid als van een die haar eerste kind aan het baren is. Het is het geluid van de dochter van Sion, zij snakt naar adem, zij spreidt haar handen uit: Wee mij toch! Want mijn ziel is uitgeput, vanwege de moordenaars.” Hier wordt het woord dus gebruikt in relatie tot de ziel. Lichaam, geest, en ziel zijn één geheel. Wie lichamelijk uitgeput is, kan ook neerslachtig worden. Nu lijkt het er niet op dat Ezau neerslachtig was, het gaat mij om het verband tussen lichaam en geest, tussen doen en denken. Als Ezau zegt dat hij uitgeput is, dan heeft hij het niet alleen over zijn lichamelijke vermoeidheid, maar ook over zijn opvatting dat werken als een vorm van aanbidding onzin is. Nee, het hier en nu, dat is wat telt! “Laten we eten en drinken, want morgen sterven wij.” (1 Kor. 15:32). Het is hedonisme ten top.

2. Ezau eet en drinkt, staat op, en vertrekt weer. Dat lijkt niet op iemand die bezwijkt.

3. Deel E is de centrale zin in het chiasme. Ezau zegt: ik ga toch sterven. Dat wil niet zeggen dat hij stervende wás. De uitdrukking ‘ik ga toch sterven’ bestaat uit twee Hebreeuwse woorden: halakh en muwth. Muwth is een veel gebruikt woord voor sterven. Maar Ezau voegt het woord halakh, הלך, toe. Halak wordt meestal met ‘lopen’ of ‘wandelen’ vertaald.

he – kijken, onthullen
lamed – onderwijs of juk, prikstok
kaph – open hand, toestaan, buigen voor

Figuurlijk kun je halakh dan ook opvatten als ‘een manier van leven’. Je laat in je gewoonten zien wat je geleerd hebt. De Heere God wandelde elke dag in de hof. Dat was Zijn gewoonte. Henoch wandelde met God. Dat was zijn manier van leven. En Ezau? Hij wandelde met de dood. Hij is op weg naar de dood. Dat is zíjn toekomst, naar hij dacht. Toen Jakob op zijn sterfbed lag (Gen. 48) en hij de zonen van Jozef zal zegenen, dan zegt ook hij: Zie, ik sterf. Maar Jakob laat het woordje halakh weg. In plaats daarvan voegt er hij eraan toe: Maar God zal jullie brengen in het land van jullie vaders. Dat was zíjn uitzicht!

4. Ezau veracht zijn eerstgeboorterecht. Hij acht het van nul en generlei waarde. Zo sterk wordt het uitgedrukt. Welk voordeel, mazzel, heb ik van dat eerstgeboorterecht?

De kern

De cursief gedrukte zinnen zijn door de verteller toegevoegd aan de conversatie tussen Jakob en Ezau:

Daarom gaf men hem de naam Edom.
Zo verkocht hij zijn eerstgeboorterecht aan Jakob
Zo verachtte Ezau het eerstgeboorterecht

Zie je, de hele perikoop gaat maar over één ding: dat wat Ezau deed en dacht. En Ezau wordt hier getekend als de man die zijn verantwoordelijkheid ontloopt. Want zijn eerstgeboorterecht omhelsde niet alleen de gave van het dubbele deel, maar ook de opgave om het hoofd van de familie te zijn. Om de autoriteit en verantwoordelijkheid van zijn vader over te nemen. En dat was nu net waar Ezau geen zin in had. Als je toch dood gaat, wat voor nut heeft dan het eerstgeboorterecht? En hij ontloopt zijn verantwoordelijkheid.

Jakobs verantwoordelijkheidsbesef

Waarom komt Jakob op het idee om het eerstgeboorterecht te vragen in ruil voor eten? De tekst geeft geen letterlijke aanleiding, maar de voorgaande verzen maken het verschil tussen Jakob en Ezau duidelijk. Ezau is de man van het veld, Jakob woont in tenten. Ezau houdt van de jacht, Jakob is een man van eenvoud. Ezau is de lieveling van vader, Jakob is een moederskind. Het geeft weer dat Jakob in alles de tegenpool van zijn broer Ezau is. Dus ook in verantwoordelijkheidsbesef. Als Jakob Ezau om het eerstgeboorterecht vraagt, dan test hij zijn broer. Hij wijst hem op zijn verantwoordelijkheid. En als Ezau die verantwoordelijkheid duidelijk uit de weg gaat, dan maakt Jakob een keus en neemt hij zijn verantwoordelijkheid. Hij vraagt Ezau om eerst zijn eerstgeboorterecht te verkopen. In het Hebreeuws staat er: vandaag. Het ziet daarom niet zozeer op een voorwaarde, als wel op een noodzaak. Het kan geen uitstel leiden. Daarom laat hij Ezau eerst eedzweren. Wat trots, dat was Ezau wel. Een man en man, een woord een woord.

Nu, is Jakob hier de handige broer? Ik denk het niet. Er staat dat Jakob een man van eenvoud was. In een nadere vertaling staat ‘oprecht’. Het woordje תמ, tam, betekent niet alleen ‘een rustige’, maar heeft ook de notie van ‘iemand die moreel en ethisch zuiver is’. Een integer man.

Hij doorzag de consequenties van de houding van Ezau.

En hij redde zo de wereld.

*) zie http://www.ancient-hebrew.org/

Kenmerken van een Amalekitische cultuur